KORONAVİRÜS COVID-19 NEDİR?
Coronavirüs’ler insanları ve çok çeşitli hayvan türlerini enfekte edebilen RNA virüsleridir. İnsanlarda soğuk algınlığından pnömoni (zatüre)’ye kadar değişen çok çeşitli solunum yolu enfeksiyonlarına neden olurlar. Her yıl sonbahar ve kış aylarında Coronavirüs’ler, -35 oranında boğaz ağrısı, kuru öksürük, burun akıntısı, halsizlik ve yorgunluk ile seyreden soğuk algınlığına yol açarlar. Enkübasyon süresi 3-5 gün olup, bu tür Coronovirüs enfeksiyonlarında hastalık 4-6 gün içerisinde kendi kendini sınırlar ve hastalar hızla iyileşirler. Olguların çok az bir kısmında ve özellikle risk grubunda ise pnömoni gelişebilir.
2002 yılından itibaren görülmeye başlayan yeni Coronavirüs türleri ise soğuk algınlığından farklı, adeta grip benzeri daha ağır seyirli solunum yolu enfeksiyonu ile kendini göstermeye başlamıştır. Bunlardan ilki SARS-CoV (Severe Acute Respiratory Syndrome Coronavirüs), (Ağır Akut Solunum Yetmezliği Sendromu) Coronavirüs enfeksiyonudur. Şubat 2003’de Çin’in Guangdong bölgesinde ilk önce yarasalardan palmiye misk kedisine ve buradan da insanlara bulaştığı düşünülen hastalık 8 ayda ve olguların çoğu Çin’den olmak üzere 5 kıtadan 33 ülkede 8000 kişiyi etkisi altına almış ve yaklaşık 800 kişi bu hastalıktan hayatını kaybetmiştir. 2004 yılından sonra da SARS’a bağlı yeni bir olgu bildirimi olmamıştır.
Bir diğer yeni Coronavirüs enfeksiyonu da MERS-CoV (Middle East Respiratory Syndrome korona virus) enfeksiyonudur. İlk defa 2012 yılında Suudi Arabistan’dan başlamıştır. Deveden insana bulaştığı ve Haziran 2018’e kadar devam eden bu farklı MERS-CoV salgını da 5 kıtada ve 27 farklı ülkede 2229 olguda saptanmıştır. Olgulardan 791’i kaybedilmiştir. SARS-CoV’de mortalite oranı iken MERS-CoV’de oran %35’e ulaşmıştır. Gerek SARS-CoV, gerek se MERS-CoV enfeksiyonlarında enkübasyon süresi 3-5 gün kadar kısa olabildiği gibi bu süre 10-14 güne kadar da uzayabilmektedir. Bu durum hastalık belirtisi ortaya çıkmadan 10-14 güne kadar hastalığı başkalarına bulaştırabilme anlamını taşır. Enkübasyon döneminden sonra hastalık yüksek ateş, boğaz ağrısı, kuru öksürük, solunum yetmezliği, kas ve eklem ağrısı ve baş ağrısı yakınmaları ile seyreder. Hastalık daha çok alt solunum yollarında harabiyete neden olduğundan pnömoni daha sık görülür ve bu durum özellikle risk grubu olarak kabul edilen yaşlı hastalarda, ya da altta yatan kronik kalp, akciğer, böbrek hastalığı olanlarda hayatı tehdit edecek düzeye ulaşır. Hastalıktan iyileşenlerde iyileşme süreci 7-10 günü bulabilir.
Soğuk algınlığı şeklinde seyreden Coronavirüs enfeksiyonlarında virüs nazofarinksteki silli epitel hücrelerini, aminopeptidaz N reseptör ya da sialik asit reseptörleri aracılığıyla enfekte eder. Virüs çoğaldıkça silli yassı epitel hücrelerinde harabiyet gelişir. Salgılanan kemokinler ve interlökinler lokal yakınmaların gelişmesine neden olur. SARS-CoV ve MERS-CoV ise solunum yolu hücrerlerine anjiotensin converting enzim 2 aracılığı ile bağlanırlar. Bu durum sistemik enfeksiyon hastalığına neden olur. Virüs pnömositlere, kana, idrara (2 aya kadar) ve dışkıya da geçebilir. Solunum yollarında virüs 2-3 hafta süreyle bulunabilir.
31 Aralık 2019 tarihinde Çin’de Hubei eyaletine bağlı 11 milyon nüfuslu Wuhan şehrinden bildirilen olgunun da bugüne kadar hiç görülmemiş yeni bir Coronavirüs ile enfekte olduğu saptanmıştır. 2019-nCoV olarak adlandırılan bu virüsün de SARS-CoV ve MERS-CoV gibi bir zoonotik enfeksiyon yani hayvanlardan insanlara bulaştığı düşünülmektedir. Şimdilerde hızla hastalık insandan insana bulaşarak 30 Ocak 2020 tarihinde olguların çoğu Hubei eyaleti ve özellikle Wuhan’da olmak üzere ve Çin dışında 19 ülkede daha görülmek üzere olgu sayısı 8000’e ulaşılmış ve hepsi Çin’de olmak üzere 170 olgu hayatını kaybetmiştir. Hayatını kaybeden olgular irdelendiğinde bunların çoğunluğunun yaşlı hasta ya da kronik kalp, akciğer ve böbrek hastası, Parkinson ve Diyabet tanısı almış olgular olduğu saptanmıştır.
2019-Ncov Bulaşma Yolu Nedir?
Wuhan şehrinde başlayan bu enfeksiyonun muhtemelen deniz ürünleri ve çeşitli vahşi hayvan et ürünlerinin de satıldığı pazardan insana bulaştığı düşünülmektedir. Şu an hastalığın insandan insana bulaştığı kanıtlanmıştır. Bulaşma şu ana kadar yoğunlukla hasta ile aynı ailede ya da ortamda bulunanlarda ve damlacık önlemlerini almayan sağlık çalışanlarında görülmüştür. Bulaşma genellikle hasta kişinin öksürmesi ve aksırması sırasında oluşan damlacıklarının 1 m’ye kadar yakın temasta ve korunmasız kişilerin solunum yollarından girmesi ile olmaktadır.
2019-Ncov Ortamda Yaşamaya Devam Eder mi?
Şu an ki bilgiler çerçevesinde 2019 nCoV’ün dış ortam koşullarındaki cansız yüzeylere el ile temas sonrası eller aracılığı ile bulaşma olasılığı zayıf olduğu kabul edilmekle birlikte eller ile canlı ya da cansız yüzeylere temas ettikten sonra ellerin yıkanması ya da alkol bazlı el dezenfektanları ile temizlenmesi ve cansız yüzeylerin silinmesi ihmal edilmemelidir.
2019-Ncov Belirtileri Nelerdir?
Şu an için bilinen, enfekte olgularda öksürük, yüksek ateş ve solunum güçlüğü yakınmaları olup, ağır olgularda solunum yetmezliği, böbrek yetmezliği ve hayatı tehdit eden multi organ yetmezliği gelişebilmektedir.
Hastalık Kimlerde Ağır Seyirlidir?
2019 nCoV enfeksiyonu da mevsimsel gripte olduğu gibi yaşlı hastalarda ya da hangi yaşta olursa olsun altta yatan kronik kalp hastalığı, akciğer hastalığı, kronik böbrek ve karaciğer hastalığı olanlarda daha ağır ve hayatı tehdit eder nitelikte seyretme eğilimindedir.
Hastalık Nasıl Seyredebilir?
Şu anki bilgiler çerçevesinde hastalığın nasıl ve ne hızda seyredebileceği konusunda kesin bir kanıya varmak mümkün değildir. Ancak buna ilişkin çalışmalar devam etmektedir. Daha önce hastalığın görülmediği bölge ya da ülkelerde de hastalık görülmeye başlayabilir. Hatta hasta sayısı belirgin artabilir ancak bu durum hastalığın daha şiddetli ya da daha yüksek oranda ölüm hızı ile seyredeceği anlamı taşımaz.
Olası ya da Kesin Hastalara Nasıl Yaklaşılmalı?
Son 14 gün içerisinde hastalığın başladığı Çin’in Hubei eyaleti ve özellikle Wuhan şehrinde bulunan ve yüksek ateş, kuru öksürük ve solunum güçlüğü çeken hastalar olası olgu ve bu yakınmaları olup mikrobiyolojik yöntem ile solunum yolları örneklerinden etkenin saptandığı olgular da kesin olgu olarak adlandırılır. Böyle olguların kendileri doğrudan sağlık kurumuna gitmelerinden ziyade durumlarını sağlık kurumuna telefon ile bildirip sağlık ekipleri tarafından ön değerlendirmelerinin evlerinde yapılması enfeksiyonun toplum içerisinde yayılımını engellemek açısından önemlidir. Evde değerlendirilecek olguların ağız ve burunlarını kapatacak şekilde maske takmaları ve sağlık ekibinin de yüksek koruyucu özellikte maske, eldiven ve diğer koruyucu ekipmanları giyerek olguyu değerlendirmeleri gereklidir.
Hastaneye yatırılmayı gerektirecek hastaların sağlık kurumuna maske ile getirilmeleri ve olası ve/veya kesin 2019 nCoV enfeksiyonu olan olguların negatif basınçlı odalara yatırılmaları ve buna hizmet verecek sağlık ekibinin de ayrılması uygulanması gerekli yaklaşımlar arasında sayılabilir.
Hastalığın Tedavisi Var mıdır?
Şu an için hastalığı tedavi edecek herhangi bir antiviral ilaç yoktur. Diğer viral enfeksiyonların tedavisinde kullanılan antiviral ilaçlar Coronovirüs enfeksiyonlarının tedavisinde de denenmiş ancak etkili bir sonuç elde edilememiştir. Şu an için tedavi semptomatik olup, yatak istirahati, bol sıvı tüketimi ve günlük alınması gerekli kalorinin alınması vücut direnci açısından gereklidir. Zira hastalığı tedavi edecek olan vücut direncidir.
COVID-19 Koronavirüsten Korunma Rehberi
Panik Değil, Önlem Kurtarır!
• Ocak 2020’den itibaren ülkemiz ve dünya gündeminde ön sıraya yerleşen Coronavirus bugüne kadar, 118 ülkede, 119 bin kişide görüldü. Seyrinin ve ölüm oranlarının net görülebilmesi, tedavi yollarının olması nedeniyle korkulacak bir hastalık değildir. Alacağınız önlemler sizi koruyacaktır. Panik değil önlem kurtarır.
• Hastalık ilk olarak Çin’in Hubei Eyaleti, Wuhan şehrinde, 31 Aralık 2019’da bildirilmiş ve bugüne kadar 46 ülkede daha görülmüştür.
• Vakalar ateş, solunum sıkıntısı ve kuru öksürük şikâyetleri ile gelerek görüntüleme ve laboratuvar incelemeleri ile doğrulanmaktadır.
• Şu ana kadar bildirilen ölüm vakaları genellikle ileri yaştaki bireyler ya da eşlik eden sistemik hastalığı olan bireyler olmuştur. Genel ölüm oranı % 2 civarındadır. 9 yaşın altında ölüm yoktur, 50 yaşın altında ise oran binde dörttür.
• Bugüne kadar doğrulanmış vakalar çoğunlukla Çin’den bildirilirken son günlerde Çin’deki vakaların iki katı diğer ülkelerden bildirilmektedir.
• Hastalık insandan insana bulaşma özelliğine sahiptir. Bulaşma hızı suçiçeği hastalığında olduğu gibi yüksek değildir.
• Esas olarak damlacıkla bulaştığı için hasta kişi ile bir metre mesafe gibi yakın temas gerektirir.
• Hastalık bulaştıktan sonra ateş ve solunum sıkıntısı gibi belirtilerin ortaya çıkması için gereken süre 2-20 gün arası değişmektedir ama genellikle 14 gün içindedir.
• Coronavirüs, hasta kişilerin hapşırık ve öksürük ile havaya saçtığı damlacıklardan bir metre çevresindeki kişilere, havadaki damlacıkların solunumla alınması veya damlacıkların yere inerken düştüğü yüzeylere (kapı kulpu, asansör düğmesi gibi) dokunulmasıyla, ellerle ağız ve gözlere dokunulmasıyla bulaşabilir.
Corona Virüs Korunma Yolları
• Sağlıklı kişilerin açık havaya çıktıkları zaman maske ile solunum yollarını kapatmaları gerekmektedir.
• Alerjik bile olsa öksürük, hapşırığı olan ve ateşli kişilerin toplu alanlara girecekleri zaman maske kullanmaları çok daha önemlidir.
• Kapalı alanlarda çok sayıda kişi ile bir arada bulunacak kişilerin maske takmaları, olası hasta ile karşılaşma açısından anlamlı olabilir.
• Yüzeylerden bulaşmanın önemi daha çok anlaşıldığı için evinden dışarı çıkan herkesin ortak alanlarda yüzeylere dokunduktan sonra yüz, göz ve ağızlarına dokunmamaya özen göstermeleri çok önemlidir.
• Dışarda zaman geçiren herkesin sık sık ellerini yıkamaları, su ve lavaboya ulaşamama durumunda alkol ile (en kolay bulunan % 60’lık kolonya) el dezenfeksiyonu yapmaları, hasta kişilerle karşılaştıkları zaman daha çok ellerini yıkamaları koruyucudur.
• Ilık su ile boğaz gargarası yapılması ve bol ılık sıvı tüketilmesi virüsün yerleşmesini engelleyebilir.
• İyi beslenme, açık havada bulunma, kapalı alanların havalandırılması, egzersiz, uyku düzenine dikkat edilmesi genel sağlığın artması ve virüsün yerleşmesinin azalmasına etki eder.
• Dar alanda bulunmayı arttırdığı için mümkün olduğunca asansör yerine merdiven kullanımı daha güvenlidir.
• Hastalık belirtileri başladığı zaman mutlaka sağlık kuruluşuna başvurmak giderken de maske takmak çok önemlidir.